Barbara Gordon - Gwiazdy na ziemi - Seria: Z jamnikiem

Warszawa: Czytelnik, 1964

Prawdopodobnie gdyby nie popaździernikowa „Odwilż”, jaka nastąpiła w 1956 roku, czyli po powrocie do władzy Władysława Gomułki, Larysa Zajączkowska-Mitzner nie zostałaby – jako Barbara Gordon – autorką „powieści milicyjnych”. Realizowałaby się wówczas, jak wcześniej, w roli partyjnej dziennikarki. Czy to by ją satysfakcjonowało? Zapewne nie. Ale oczywistym jest, że jej książki w takiej formie, w jakiej ukazywały się od drugiej połowy lat 50. XX wieku, przed śmiercią Bolesława Bieruta nie miałyby racji bytu. Zwyczajnie nie zezwoliłaby na ich druk peerelowska cenzura. Inna sprawa, że określanie Gordon – pozostańmy przy tym pseudonimie literackim – mianem twórczyni „powieści milicyjnych”, jest dla niej bardzo krzywdzące. Owszem, pisała o zbrodniach i przestępstwach gospodarczych, ale bardzo często czyniła to wcale nie z perspektywy funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej (nawet w tych dziełach, których bohaterem był porucznik, a potem kapitan Sebastian Chmura).

Powieści Gordon były w tym samym stopniu kryminałami, co zaangażowanymi społecznie książkami obyczajowo-psychologicznymi, w których autorka z maestrią portretowała społeczeństwo Polski Ludowej epoki „małej stabilizacji”, chociaż niekiedy sięgała do czasów tuż powojennych. Tak było w przypadku „Gdy wrócisz” (1958) i „Piszę do ciebie” (1960). Bliższe, ale tylko odrobinę, tradycyjnym historiom detektywistycznym były „Ulica Bliska” (1958), w której zadebiutował mecenas Stefan Zamorski, i „Gwiazdy na ziemi” (1961). Natomiast wydane pomiędzy nimi „Błękitne szynszyle” (1960) to już w zasadzie kryminał pełną gębą, aczkolwiek z mocno rozwiniętym wątkiem obyczajowym. I właśnie to, co niektórzy wielbiciele „powieści milicyjnych” mogli uważać za mankament, dzisiaj jest największym walorem tych książek – są one bowiem zwierciadłem swojej epoki. Z nich dowiadujemy się, jak naprawdę żyło się Polakom w czasach Gomułki – co ich irytowało, jak się bawili i kombinowali, by przeżyć od pierwszego do pierwszego. Dowiadujemy się w tym samym stopniu, jak żyły peerelowskie elity, lecz także zwyczajni ludzie – w dużym miastach i na prowincji.