Choral-Lieder zu dem Glocken-Spiel - der Altstädtschen Ober-Pfarr-Kirche zu St. Catharinen - ausgesetzt mit Variationes - Danzig 1784 - Facsimile

Autor: Johann Ephraim Eggert

wraz z płytą CD

Wydawnictwo: Muzeum Historyczne Miasta Gdańska

Carillon na wieży kościoła Św. Katarzyny na Starym Mieście był jednym z dwóch tego rodzaju instrumentów w dawnym Gdańsku. Pierwszy, składający się z 14 dzwonów, zamontowano na wieży ratusza głównomiejskiego w 1561 roku. Instrument staromiejski natomiast zbudowano w 1738 roku i posiadał on 35 dzwonów. Gdańskie carillony, odzywając się w zróżnicowanych rytmach - co godzinę, co pół godziny, co kwadrans, okazjonalnie nawet, co siedem i pół minuty — odmierzały mieszkańcom miasta czas. Informowały o ważnych wydarzeniach społecznych i politycznych. Na dzwonach kościoła św. Katarzyny także koncertowano. Wygrywane przez instrumenty melodie i utwory tworzyły jedyny w swoim rodzaju dźwiękowy pejzaż nowożytnego Gdańska, a muzyka dzwonów wpisywała się w tradycje muzyki religijnej luterańskiego miasta, tkwiąc bardzo mocno w jej najbardziej charakterystycznej formie — chorale protestanckim.
Mimo burzliwych dziejów Gdańska, szczęśliwie przetrwało do naszych czasów sporo archiwaliów pozwalających na stosunkowo szczegółowe odtworzenie dziejów gdańskich carillonów. Zachowały się także rękopisy, na podstawie których można dzisiaj zrekonstruować, co i w jakim porządku grały dzwony kościoła św. Katarzyny i ratusza Głównego Miasta. Manuskrypty zawierające repertuar muzyczny pochodzą z drugiej połowy XVIII i pierwszej połowy XIX wieku. Należy podkreślić ich wyjątkowy charakter. Wobec stosunkowo skąpo zachowanego repertuaru carillonowego innych krajów europejskich są zabytkami, których wartości nie sposób przecenić.
Będący przedmiotem niniejszej edycji rękopis Choral-Lieder zum Glocken-Spiel, przechowywany obecnie w Archiwum Państwowym w Gdańsku, zawiera zbiór utworów przeznaczonych na carillon kościoła św. Katarzyny. Jest to jedyne zachowane źródło rejestrujące repertuar muzyczny na ten instrument. Ów zbiór, datowany na rok 1784, notuje 260 wariacji chorałowych, które skomponował Johann Ephraim Eggert - gdańszczanin, organista kościoła Bożego Ciała oraz w latach 1766-1803 carillonista kościoła św. Katarzyny. Znaczenie rękopisu jest tym większe, że instrument, na który były przeznaczone zawarte w nim utwory, już dzisiaj nie istnieje — carillon kościoła św. Katarzyny spłonął bowiem rankiem 3 lipca 1905 roku w pożarze wywołanym uderzeniem pioruna w kościelną wieżę.
Intencją wydawców była prezentacja rękopisu Johanna Ephraima Eggerta w formie faksymile, a więc w najbardziej wiernej oryginałowi postaci wraz z transkrypcjami i nagraniami utworów na płytach CD. To jedyna tego rodzaju edycja, aczkolwiek transkrypcje utworów Johann Ephraima Eggerta zostały już wcześniej zaprezentowane przez Georga Koppla.
Edycja została zaopatrzona w niezbędne komentarze krytyczne, dotyczące opisu źródła i jego usytuowania w stosownych kontekstach historyczno-muzykologicznych, które mają na celu przybliżenie odbiorcy tego cennego zabytku kultury muzycznej dawnego Gdańska. Właściwą edycję rękopisu poprzedza wstęp historyczny, w którym zostały omówione kwestie związane z początkami dziejów i z funkcjonowaniem carillonu na wieży kościoła św. Katarzyny, w tym również z zagadnieniami - zwykle pomijanymi w kontekście muzycznym, acz istotnymi - jak status prawny oraz źródła finansowania i utrzymania instrumentu. Podane zostały informacje o obowiązkach zatrudnionych przy carillonie muzyków, które umożliwiają przyjrzenie się codziennemu funkcjonowaniu instrumentu oraz wynikającej z niej praktyce wykonawczej.
Przedstawiono także zebrane wzmianki dotyczące biografii carillonistów, obsługujących instrument w XVIII i na początku XIX wieku.
Szczegółowe badania historyczne, oparte przede wszystkim na nieznanym dotąd i niepublikowanym materiale archiwalnym, umożliwiły szersze przedstawienie wymienionych problemów oraz weryfikację dotychczasowego stanu wiedzy.
Część poświęconą omówieniu samego rękopisu otwiera oparta na nowych ustaleniach biografia autora zbioru wariacji chorałowych - Johanna Ephraima Eggerta, o którym dotychczas niewiele było wiadomo. Podjęta została również próba przedstawienia okoliczności powstania rękopisu oraz dokonano formalnego opisu zabytku.
Charakterystyka zbioru została również przeprowadzona z perspektywy muzykologicznej. Uwagi dotyczą kilku podstawowych problemów.
Przedmiotem komentarza stał się przede wszystkim układ kompozycji w rękopisie oraz związki utworów Johanna Ephraima Eggerta z gdańską tradycją chorałową. Wskazano na paralele z wydanym w 1764 roku Danziger Gesangbuch w odniesieniu do doboru i kolejności chorałów w rękopisie, a wobec melodii utworów Eggerta na powiązania przede wszystkim z opracowaniami chorałów na organy gdańskiego muzyka Friedricha Gottlieba Gleimanna oraz z opracowaniami chorałów na carillon ratusza Głównego Miasta, których autorem był Johann Friedrich Gulich. Zwrócono także uwagę na cytowane przez Johanna Ephraima Eggerta utwory niezwykle popularnego wówczas w Gdańsku kompozytora Carla Philippa Emanuela Bacha
Przedmiotem rozważań był ponadto problem wykorzystania napisanych przez Johanna Ephraima Eggerta utworów, a mianowicie rozstrzygnięto kwestię, czy kompozytor przeznaczył je do gry ręcznej, czy też do automatycznego odtwarzania.
Komentarze uzupełnia alfabetyczny i tematyczny indeks kompozycji Johanna Ephraima Eggerta.
Do faksymilowej edycji rękopisu została dołączona płyta CD. Zawiera transkrypcje oraz nagrania wybranych utworów Johanna Ephraima Eggerta.
Dokonując edycji zawierającej faksymile manuskryptu Johanna Ephraima Eggerta wraz z komentarzami, transkrypcjami i nagraniami jego utworów, wydawcy wyrażają przekonanie, że będzie ona służyła muzykom-praktykom carillonistom i organistom, muzykologom i historykom sztuki, a także badaczom kultury XVIII wieku i miłośnikom dziejów Gdańska, oraz że przyczyni się do przybliżenia zapomnianego świata dźwięków, którymi rozbrzmiewało życie codzienne dawnych gdańszczan.

Liczba stron: 213

Format: 240 × 375 mm

oprawa twarda